7 Ağustos 2025 tarihinde İsrail’deki Leviathan dogal gaz sahası ortakları, İsrail tarihinin en büyük ihracat anlaşmasını imzaladıklarını duyurdular. 15 yıllık bir süreci içeren bu anlaşmayla Leviathan sahasından Mısır’a tahmini 35 milyar dolar değerinde yaklaşık 130 milyar metreküp (bcm) doğal gaz satılacak. Parantez arasında sunu belirtmekte fayda var ki, anlaşmanın açıklanmasından birkaç saat sonra, İsrail güvenlik kabinesi Gazze Şehri’ni işgal planını onayladı.
Söz konusu anlaşma uluslararası arenada oldukça yankı yarattı. Asrın anlaşması falan denmedi her nedense ama yakın şeyler söylendi. Halbuki Mısır İsrail’den gaz ithal etmek için yeni bir anlaşma imzalamadı. 2019’dan beri yürürlükte olan bir anlaşmanın uzantısıydı.
Biraz derine inmeden önce bazı anahtar bilgileri hatırlayalım.
Leviathan gaz sahasında NewMed Energy (eski adıyla Delek Drilling) %45,34 hisseye sahip. Bunu sırasıyla Chevron (%39,66) ve Ratio Energies (%15) izliyor. Sahayı işleten şirket Chevron. Mısır tarafındaki alıcı Blue Ocean Energy adlı şirket. Önceki adıyla Dolphinus Holdings.
Blue Ocean Energy 2019 yılında yapılan bir anlaşma kapsamında (ki bu anlaşma 2018’de imzalanmış, 2019’da değişiklik yapılmıştı) İsrail’in Leviathan gaz sahasından yılda 4,5 bcm alması için sözleşme imzalamıştı. Mevcut anlaşmanın 2030’ların başında sona ermesi bekleniyordu. 2019 yılındaki anlaşma 60 bcm gaz ihracı içindi. Şimdiki anlaşma bu miktarı 130 bcm’e çıkarıyor. Yani böylece Leviathan sahasındaki rezervin (2P) beşte birinden fazlası Mısır’a tahsis ediliyor.
Yeni anlaşma iki aşamayı içeriyor.
İlk aşaması, Leviathan sahası ortaklarının alıcıya tedarik etmekle yükümlü oldukları miktarları artırıyor. Yani yılda 4,7 bcm’den 6,7 bcm’e çıkarıyor. Bu bağlamda Leviathan rezervuarından üretim platformuna üçüncü bir boru hattı bağlantısı kurulacak. Bu işin 2026’nın ilk yarısında bitmesi bekleniyor. Bu hat sayesinde üretim kapasitesi günlük 40 milyon metreküpe çıkarılacak.
Fiiliyatta, Leviathan sahasından Mısır’a sözleşme miktardan daha fazlası satıldı. 2024 sonuna kadar Leviathan sahasından Mısır’a gönderilen gaz 23.5 bcm’e ulaştı. Yani anlaşmadaki toplam tedarik miktarının %39’u çoktan sevk edildi. Hem de kontratın bitmesine 9 yıl daha varken.
2029 yılında yürürlüğe girecek olan ikinci aşamada Leviathan sahasındaki üretim kapasitesi artışıyla Mısır’a ihracat kapasitesi kademeli olarak (2029 ve 2032 yıllarında) artacak.
Birinci aşamanın gerçekleşmesinin önünde pek bir engel bulunmuyor. Ancak ikinci aşamanın gerçekleşmesi iki koşula bağlı.
Birincisi, Leviathan ortakları tarafından sahanın üretim kapasitesinin arttırılması konusunda nihai yatırım kararı alınması. İkincisi, İsrail’in güney doğal gaz şebekesini doğrudan Mısır’a bağlayacak olan 65 km uzunluğundaki Nitzana boru hattının yapılması. Bunun için kapasite tahsisi konusunda ulusal doğal gaz şebeke operatörü INGL ile bir anlaşma yapılması gerekiyor. Yapım ücreti nasıl karşılanacak ve kapasite nasıl bölünecek gibi pazarlıklar burada pürüz yaratabilir.
Kaynak: NewMed Energy
Gaz satış miktarı ayrıca Arap Doğal Gaz Boru Hattı ve EMG boru hatlarındaki kapasite artışlarına bağlı. Bu konularda çalışmalar zaten devam ediyor. Her şey planlandığı gibi giderse 2029 yılında İsrail’den Mısır’a boru gazı akışı (Tamar sahasındaki üretim kapasite artışı da bu süre zarfında ikiye katlanacak) 20 bcm’i geçecek. Burada, Mısır’daki doğal gaz boru altyapısı bu miktarda gazı çekmeye yeterli olacak mı diye haklı bir soru aklınıza gelebilir. Halihazırdaki planlara ve çalışmalara göre evet, yeterli olacak.
Şu andaki en önemli soru yukarıda bahsettiğim iki koşulun (yani Leviathan sahası üretim kapasitesi artırılması için nihai yatırım kararının alınması ve Nitzana boru hattının yapımı konusunda bir anlaşmaya varılması) 30 Eylül 2025 tarihine kadar (bunu altı ay daha uzatma opsiyonu var) yerine getirilmemesi halinde, anlaşmanın ikinci aşamasının yürürlüğe girmeyeceğinin öngörülmesi. Beklentiler Leviathan üretim kapasitesinin arttırılması hakkındaki nihai yatırım kararının bu yılın sonuna doğru alınacağı yönünde. Yani her hâlükârda 30 Eylül sonrası opsiyon devreye girecek. Bu süreç zarfında Nitzana boru hattı meselesinin bir netlik kazanması zor gibi gözüküyor. Pürüz çıkmadan işler tıkır tıkır yolunda gider mi bilinmez ama geçmiş tecrübeler gösteriyor ki evdeki hesap çarşıya uymayabilir.
Leviathan gazı pahalı mı?
Eldeki verilerle kaba bir hesap yapalım: 130 bcm gaz toplamda 35 milyar dolar tutarsa, bin metreküpü 269 dolara ya da MMBTU başına 8 dolara gelir. Bu pahalı mı değil mi sorusunun yanıtı kime sorduğunuza bağlı.
Halihazırda Leviathan gazına MMBTU başına ödenen fiyat (bu yılın ilk yarısındaki ortalama 6 doların altında) göz önüne alınırsa pahalı. Ama ithal edilen LNG fiyatından ucuz (bazı tahminlere göre 11 dolar civarı). Mısır hükümetinin derin denizde üretim yapan bazı şirketlere ödediği fiyatla (MMBTU başına 5,88 dolar) kıyaslandığında ise pahalı. Yetkililer ise piyasa koşullarına bağlı esnek bir fiyatlandırma formülüne atıfta bulunarak rakamın kesin olmadığının altını çiziyor. Uzun vadede pahalı mı değil mi sorusunun yanıtını zaman gösterecek. Fiyat hassas bir konu olduğundan bu yazıda topu taca atmam gerekiyor. Anlayışınıza sığınıyorum.
Mısır’ın bu anlaşmaya gerçekten ihtiyacı var mı, yok mu?
Bu sorunun cevabı “var ama yok” ile “yok ama var” arasında bir yerde. Azalan yerli gaz üretimi ve artan talep birkaç yıldır Mısır’ı LNG ihracatçısı konumundan LNG ithalatçısı olmaya itti. Mısır, 2025 yılının ilk yedi ayında 3,67 milyon ton LNG ithal etti. Temmuz ayındaki LNG ithalatı 1 milyon ton ile tarihi zirveye ulaştı. Ağustos ayında yeni bir rekor gelecek. Muhtemelen 2025 yılı sonunda bu rakam 8 milyon tona yaklaşacak. 2026 yılında ise 10 milyon tonu aşacağı tahmin ediliyor.
Şimdi filmi biraz geriye saralım. Mısır, Eylül 2018’den sonra LNG ithalatına ilk kez Nisan 2024’ten itibaren başladı. Ürdün’ün Kızıldeniz’deki Akabe limanında konuşlandırıldığı Energos Eskimo FSRU üzerinden. Halihazırda Mısır’da üç adet FSRU var. Dördüncüsü ağustos sonunda gelecek (Energos Winter). Aslında beşinci de var ama Mısır’da değil, Ürdün’de. Energos Force. Daha ziyade yedek oyuncu gibi düşünülebilir. Hatırlarsanız Mısır Türkiye’den de bir FSRU kiralamak istemişti bu yaz için. Kısacası Mısır’ın toplam LNG ithalat kapasitesi eylül ayından itibaren günlük yaklaşık 100 milyon metreküpe, yani yıllık yaklaşık 36 bcm’e çıkacak. Evet yanlış okumadınız.
Mısır tekrar LNG ihracatçısı olabilecek mi?
Olma potansiyeli çok yüksek; ama kendi gazıyla, ama başkalarından aldığı gazla. Hatırlarsanız Mısır bu senenin ilk aylarında GKRY gazını Mısır’a getirme konusunda bazı anlaşmalar imzalamıştı. GKRY’nin altıncı parselinde bulunan Cronos gaz sahasında üretilecek gaz 2028 yılı başı gibi Mısır’a gelecek. Şimdilik plan böyle. Sahanın ortakları olan Eni ve Total’in nihai yatırım kararını bu sene sonuna doğru alması bekleniyor. Gelecek gazın Mısır’ın iç piyasasına mı yoksa Eni’nin Damietta’da bulunan LNG ihracat tesisine mi sevk edileceği halen muallak. Benzer şekilde Afrodit sahasında üretilecek gaz da 2031 yılında Mısır’a gelecek. Öyle söyleniyor. Bunun yanında Mısır’da yerli gaz üretimini arttırmak için yoğun bir çaba sarf ediliyor.
Talep cephesinde, Mısır’ın doğal gaz tüketimini törpülemesi şart. Özellikle elektrik üretiminde. Elektrik talebinde tarihi zirveleri yaşadığımız bu aylarda baz yük olarak doğal gaz kullanımı ülkeyi zorluyor. Her ne kadar Mısır’ın elektrik üretim kapasitesi (61 GW) teorik olarak talebi karşılamaya yeterli olsa da santrallere verilen gaz miktarındaki kısıntılar elektrik kesintilerini tetikleyebileceğinden dolayı hükümetin merceği altında. Elektrik kesintileri ve blockout’lar yaşanırsa olabilecekleri bir Mısırlıya sorun derim. Diğer yandan, yenilenebilir kaynaklardan üretilen elektrik miktarı hızla büyüse de henüz yeterli değil (%5 civarında). Suudi Arabistan’dan elektrik ithal etmeye yönelik proje ise henüz tamamlanmadı. Ancak eli kulağında.
Talebi törpülemenin bir diğer yolu fiyatları arttırmak. Mısır’ın, IMF Genişletilmiş Fon Kolaylığı program çerçevesinde önümüzdeki yaklaşık bir buçuk yıl içinde iki reformu hayata geçirmesi gerekiyor. Bunlardan biri enerji ve fosil yakıt sübvansiyonlarının kaldırılarak maliyetlerin karşılanır hale gelmesi. Bu amaçla en başta sanayi sektörüne sağlanan doğal gazın fiyatı MMBTU başına en az 1 dolar artırılacak. Böylelikle 2025 yılında doğal gaz ithalatı için gereken ek maliyetin bir kısmının karşılanması hedefleniyor. Ekonomi halen zorda. Turist sayısında ve işçi döviz transferlerindeki rekora rağmen. Eğer Süveyş Kanalı trafiği toparlanırsa daha iyimser bir tabloya zemin hazırlanabilir. Enerji tasarrufu ve enerji verimliliği ayrıca üzerinde durulması gereken çok ama çok önemli bir konu. Kahire’ye her gittiğimde kapalı alanlardaki dondurucu soğuktan şifayı kapan biri olarak söylüyorum.
Anlaşmanın çok boyutlu yankıları
Bu anlaşma, Leviathan sahasında ve haliyle İsrail doğal gaz üretiminde artışa zemin sağlıyor. Haliyle uzun vadeli bir ihracat pazarını garanti edecek ve bölgesel enerji iş birliğine yardımcı olacak. Mısır’ın ise gaz arz güvenliğine katkı sağlayacak, talep fazlasını dış piyasalara LNG olarak satma olanağı sunacak.
Amma velakin, gaz anlaşmasını sadece ticari boyutuyla ele almak, hele de böyle bir yerde, doğru olmaz. Ortada enerji güvenliği yanında politika, askeri, uluslararası ilişkiler, ulusal güvenlik, karşılıklı bağımlılık vesaire gibi genel anlamda gaz şirketlerinin oyun sahası dışında kalan bir dizi boyut var. Hiç birisi de küçümsenecek türden değil.
Mesela, İsrail için gaz ihracatında Mısır’a bağlı olmanın getireceği riskler dile getiriliyor. Benzer şekilde Mısır için İsrail gazına artan bağımlılıktan bahsediliyor. Hem de Gazze’de yaşananlar çerçevesinde.
“Gazze’de soykırım yapan İsrail’den gaz alarak soykırımı finanse ediyoruz” gibilerinden söylemler bazı gruplar tarafından sıklıkla dile getiriliyor ve anlaşmanın iptal edilmesi talep ediliyor. Değişik yöntemler kullanılıyor bu konuda. En enteresanı ağustos ayı sonlarına doğru sosyal medyada dolaşan bazı bel altı videolar (ki videonun muhatabı çok üst düzey Mısırlı bir yetkiliymiş). Eğer İsrail ile yapılan gaz anlaşması iptal edilmez ise bu tip videoların devamının geleceği tehditlerini içeriyormuş.
Ürdün’de de “İsrail gazını istemezuk” diye gösteriler sahne alıyor. Ama bazı gerçekler görmezden geliniyor. Temmuz 2025’te, Leviathan ortakları ve Ürdün’deki bazı sanayi tesisleri arasında imzalanan ve yaklaşık 15 yıllık bir süreyi kapsayan, toplamda 2 bcm doğal gazın İsrail’den Ürdün’e sevkiyatını kapsayan gaz tedarik anlaşması gibi. Tamam, çok küçük bir miktar ama anlaşma anlaşmadır.
İsrail’de de bazıları Mısır ve Ürdün’e gaz akışını durduralım görüşünde. İsrail Ürdün’e ve Mısır’a gaz akışını kesmek ister mi? Bence, her iki ülkedeki devlet başkanları yönetimde olduğu müddetçe kesmeyi istemez, kesmez. Dahası, kesemez. Nedenini biraz düşününce belki bana hak verirsiniz.
Velhasıl kelam, yankıları çok boyutlu olan İsrail-Mısır gaz anlaşması konuşulmaya devam edecek ve hakkında yorumlar yapılacak. Bu anlaşmanın Mısır’ın Doğu Akdeniz’de gaz transit hub’ı olma yolunda önemli bir atlama taşı oluşturacağı konusu dahil. Yazıyı çok uzattığımdan oraya girmiyorum.
Kalın sağlıcakla…
