TBMM’de kabul edilen İklim Kanunu ile Türkiye, net sıfır emisyon hedefi ve yeşil büyüme vizyonu doğrultusunda sera gazı azaltımı ve iklim uyum politikalarını yasal zemine taşıdı. Yeni sistemde Emisyon Ticaret Sistemi (ETS) kurulacak, karbon piyasaları düzenlenecek ve adil geçiş ilkesi esas alınacak.
Türkiye’nin iklim değişikliğiyle mücadelesinde yeni bir dönem başladı. TBMM Genel Kurulu’nda kabul edilen ve Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Türkiye’nin ilk İklim Kanunu, çevresel, ekonomik ve sosyal dönüşümün yasal altyapısını oluşturdu. Yasa, net sıfır emisyon hedefi ve yeşil büyüme vizyonu doğrultusunda karbon fiyatlandırma sistemlerinden yerel iklim eylem planlarına kadar pek çok yeni düzenlemeyi kapsıyor.
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİYLE MÜCADELEDE ANAYASA NİTELİĞİNDE ADIM
Yeni kanun, sera gazı emisyonlarının azaltımı ve iklim değişikliğine uyum kapsamında Türkiye’nin iklim politikasını ilk kez yasal çerçeveye taşıyor. İklim Değişikliği Başkanlığı koordinasyonunda yürütülecek olan süreçte, kamu kurumları, özel sektör ve yerel yönetimlerin yükümlülükleri açık biçimde tanımlandı. Kanun, “adil geçiş”, “iklim adaleti”, “gönüllü karbon piyasaları” ve “gömülü karbon” gibi kavramlarla Türkiye’nin iklim gündemine yeni boyutlar kazandırıyor.
EMİSYONLAR İZLEMEYE ALINACAK
Kanuna göre Türkiye’de ilk kez ulusal ölçekte bir Emisyon Ticaret Sistemi (ETS) kurulacak. Bu sistem kapsamında doğrudan sera gazı salımı yapan işletmeler, faaliyetlerini sürdürebilmek için emisyon izni almak ve tahsis edilen karbon kotalarını yıllık bazda teslim etmekle yükümlü olacak. ETS kapsamında karbon piyasaları yönetilecek, karbon kredisi sistemleri oluşturulacak ve uluslararası standartlarla uyumlu raporlama mekanizmaları geliştirilecek.
KARBON PİYASASI KURULU OLUŞTURULACAK
Emisyon Ticaret Sistemi’nin işleyişi ve karbon piyasasının düzenlenmesi için Karbon Piyasası Kurulu kurulacak. Çevre, Enerji, Hazine, Sanayi, Ulaştırma gibi bakanlıkların temsilcilerinden oluşacak Kurul, tahsisat planlarını onaylayacak, satış politikalarını belirleyecek, piyasada istikrar sağlayıcı adımlar atacak. Ayrıca özel sektör ve sivil toplumun da sürece dahil olması amacıyla Danışma Kurulu oluşturulacak.
KAMU VE ÖZEL SEKTÖRE YÜKÜMLÜLÜKLERİ ARTTI
Yeni düzenleme ile kamu kurum ve kuruluşları, gerçek ve tüzel kişiler; sera gazı emisyonlarının azaltımı, iklim değişikliğine uyum, döngüsel ekonomi uygulamaları ve sıfır atık sistemlerinin kurulması gibi alanlarda sorumluluk üstlenecek. Ulusal Katkı Beyanı’na uygun olarak hazırlanan sektörel planlar doğrultusunda; enerji, sanayi, tarım, ulaşım, inşaat gibi alanlarda karbon ayak izinin düşürülmesi sağlanacak.
YEREL YÖNETİMLERE İKLİM EYLEM PLANI ZORUNLULUĞU
Her il, 2027 yılı sonuna kadar kendi Yerel İklim Değişikliği Eylem Planını hazırlamakla yükümlü olacak. Bu planlar, vali başkanlığında, belediyeler, il özel idareleri ve ilgili kurumların işbirliğiyle yürütülecek. Yerel planlarda enerji verimliliğinden su yönetimine, tarım uygulamalarından afet riskine kadar tüm iklim parametreleri yer alacak. Gerekli bilgi ve belgeleri zamanında paylaşmayan kurumlara cezai yaptırımlar uygulanacak.
UYUM FAALİYETLERİ DE ZORUNLU
Kanun, sadece emisyon azaltımı değil, iklim değişikliğine uyum faaliyetlerini de zorunlu kılıyor. Kuraklık, çölleşme, biyoçeşitlilik kaybı, su stresi gibi olgulara karşı sektör bazlı risk analizleri yapılacak. Tarımda doğa temelli çözümler, su kaynaklarının etkin kullanımı ve iklime dayanıklı ürün desenleri geliştirilecek. Ormanlar, sulak alanlar ve karbon yutakları korunarak artırılacak.
KARBON KREDİSİ, DENKLEŞTİRME VE GÖNÜLLÜ PİYASALAR
ETS’ye paralel olarak gönüllü karbon piyasaları da kanun kapsamına alındı. İşletmeler, tahsisat yükümlülüklerinin bir bölümünü karbon kredileriyle karşılayabilecek. Bu kapsamda ulusal bir karbon kredilendirme ve denkleştirme sistemi kurulacak. Hatalı veya hileli bilgi sunan proje sahiplerine cezalar uygulanacak.
İKLİM FİNANSMANI GÜÇLENDİRİLECEK
Yeni dönemde İklim Değişikliği Başkanlığı, özel gelirler ve döner sermaye kaynaklarıyla iklim yatırımlarını finanse edecek. ETS’den elde edilen gelirler, karbon piyasasındaki işlem gelirlerinin %50’si ve cezaların belirli oranları özel ödenek olarak Başkanlığa tahsis edilecek. Bu fonlarla adil geçiş uygulamaları ve yeşil dönüşüm projeleri desteklenecek.
EĞİTİM VE KAPASİTE GELİŞTİRME FAALİYETLERİ YÜRÜTÜLECEK
Tüm eğitim seviyelerinde iklim değişikliği konularını içeren yeni müfredat oluşturulacak. Milli Eğitim Bakanlığı ve YÖK, yeşil iş gücü yetiştirilmesine yönelik programlar geliştirecek. Kurumlar, halkın bilinçlendirilmesi için eğitim ve kapasite geliştirme faaliyetleri yürütecek.
SERT İDARİ YAPTIRIMLAR GETİRİLDİ
Kanunda emisyon izinsiz faaliyet, doğrulanmamış rapor sunma, etiketsiz ürün satışı gibi ihlaller için kapsamlı cezalar yer alıyor. Sera gazı emisyon izni olmadan çalışan tesislere 10 milyon TL’ye, etiket ihlallerine 120 bin TL’ye kadar ceza kesilecek. Cezaların üst limiti 50 milyon TL olacak. Üç yıl üst üste yükümlülüklerini yerine getirmeyen işletmelerin ETS izni iptal edilecek.
GEÇİŞ SÜRECİ VE UYGULAMA TAKVİMİ
Kanun, tüm kurumlara geçiş süreci tanıyor. ETS’ye tabi işletmelerin, yürürlük tarihinden itibaren 3 yıl içinde emisyon izni alması zorunlu olacak. Uyum yükümlülüklerinin tamamı için son tarih 31 Aralık 2027 olarak belirlendi. Cumhurbaşkanlığı bu süreyi bir yıl uzatma yetkisine sahip.
